English
Pierwsze wzmianki o istnieniu Gminy żydowskiej w Biłgoraju wskazują, że narodowość żydowska pojawiła się w mieście pod koniec XVI stulecia. Niezmiernie ważnym momentem, po którym nastąpił szybki przyrost społeczności wyznania mojżeszowego było nadanie przez Zbigniewa Gorajskiego, syna założyciela miasta, przywileju zapewniającego pełną swobodę dla osiedlania się Żydów. Żydzi biłgorajscy oddawali się głównie zajęciom miejskim a szczególnie handlowi. Najpopularniejsze zawody wśród tej społeczności to oprócz handlu, krawiectwo, sitarstwo, szewstwo. Ludność ta mieszkała głównie wokół rynku i w przyległych ulicach. W 1728 r. Żydzi otrzymali pozwolenie na budowę synagogi i założenie cmentarza. Pod koniec XVIII stulecia wśród 2176 mieszkańców miasta było 418 Żydów – ponad 19 % ogółu społeczności miejskiej.
XIX wiek przyniósł kolejny wzrost liczby żydowskich mieszkańców do 3486 osób, co stanowiło ponad 65 % ogółu zamieszkujących miasto. Żydzi posiadali wówczas synagogę, 3 kirkuty, dom modlitwy, szkołę, łaźnie. Aktywność biłgorajskich Żydów uwidaczniała się przede wszystkim w dziedzinie życia gospodarczego. Niemal cały handel Biłgoraja znajdował się w ich rękach. Do największych żydowskich potentatów finansowych należał Szmul Ela Szwerdszarf – kupiec drzewny, dzierżawca lasów ordynackich, który utrzymywał kontakty handlowe z największymi ówczesnymi przedsiębiorcami w Polsce i poza jej granicami. Uboższa część biłgorajskiej społeczności żydowskiej znajdowała zatrudnienie głównie jako siła najemna w warsztatach rzemieślniczych.
W Biłgoraju spędzili swoje młodzieńcze lata (1917 – 1922) bracia Singer – późniejsi wybitni żydowscy pisarze tworzący głównie w języku jidysz: Isaac Bashevis Singer (1904 – 1991) – autor m. in. „Dworu”, „Spuścizny”, „Sztukmistrza w Lublinie” i „Szatana w Goraju”, laureat literackiej Nagrody Nobla w 1978 r., oraz Izrael Joszua Singer (1893 – 1944) – autor sag rodzinnych: „Bracia Aszkenazi” i „Rodziny Karnowskich”. Wśród biłgorajskich rabinów duży autorytet posiadał Jakub Mordechaj Zylberman, dziadek Isaaca Bashevisa Singera, który przez 30 lat pełnił funkcję rabina.
Od 1909 do 1939 r. działały w Biłgoraju znane drukarnie hebrajskie, tłoczące dzieła religijne. Wśród nich największym prestiżem cieszyły się zakłady należące do Natana Kronenberga, Mordko Wernera oraz Maksa Kaminera. W latach międzywojennych miał w mieście swą siedzibę cadyk Motel Koreach, uważany przez okolicznych chasydów za cudotwórcę.
W chwili wybuchu II wojny światowej żydowska społeczność Biłgoraja liczyła przeszło 5000 mieszkańców, stanowiąc nieco ponad 60 % wszystkich mieszkańców miasta.
Już 8 września lotnictwo niemieckie dokonało bombardowania miasta. 11 września około godz. 10.00 niemieccy dywersanci podpalili Biłgoraj w kilkudziesięciu punktach. Pożar trwał cały dzień. Spłonęło 1006 budynków. Spaliło się centrum Biłgoraja oraz ratusz, kościół parafialny i synagoga. Miasto zostało zniszczone w około 70 %. 14 września dokonano kolejnego bombardowania, po którym okupanci niemieccy zajęli miasto.
W czerwcu 1940 r. Niemcy zorganizowali w mieście getto skupiające Żydów z Biłgoraja i najbliższych miejscowości. Od początku okupacji miasta trwały z każdym dniem nasilające się szykany wobec ludności żydowskiej. W 1941 r. ustanowiono opaski dla Żydów. W getcie biłgorajskim, obok miejscowej ludności żydowskiej, przebywali także Żydzi z innych, znajdujących się pod okupacją niemiecką, państw europejskich.
Getto zostało zlikwidowane w listopadzie 1942 r. Niemal całą miejscową ludność żydowską wymordowano w obozie zagłady w Bełżcu.
Jedyną pamiątką po biłgorajskiej ludności żydowskiej są dziś pozostałości po miejscowym kirkucie, zdewastowanym doszczętnie w czasie okupacji i przez długi czas zupełnie zapomnianym. Renowacja 50 zachowanych macew miała miejsce w 1986 r.9 Na kirkucie wystawiony został pomnik pamięci Żydów z Biłgoraja i okolic, zamordowanych tu przez hitlerowców. 6 września 2016 r. miało miejsce uroczyste odsłonięcie „Ściany pamięci” – swoisty hołd poświęcony biłgorajskim Żydom.
Biłgoraj od lat był zamieszkiwany przez wielu wyznawców religii prawosławnej. Pierwsza Cerkiew w Biłgoraju była zbudowana w 1617 roku jeszcze jako prawosławna o czym świadczył napis na jednej z belek cerkiewnej budowli. Wspomniana stara Cerkiew została zrujnowana w połowie XVIII stulecia. W latach 1790-1793 została zbudowana dzisiejsza murowana Cerkiew św. Jerzego, która w roku 1919 została przejęta i zamieniona na świątynię rzymskokatolicką. Rok 1875, w którym doszło do kasaty unii brzeskiej, był czasem, kiedy wielu prawosławnych powróciło do wiary swoich ojców. Tak było również w przypadku mieszkańców Biłgoraja. Był to czas stateczny dla rozwoju Kościoła Prawosławnego.
Dla przypomnienia: unia brzeska została zawarta w 1596, między biskupami Kościoła prawosławnego a Kościołem katolickim. W wyniku unii powstał Kościół unicki, który zobowiązał prawosławnych do przyjęcia zwierzchnictwa papieża, uznać dogmaty Kościoła katolickiego w zamian za to zachowali obrządek prawosławny, kalendarz juliański oraz strukturę administracyjną i język cerkiewnosłowiański. Obecnie kontynuatorami Kościoła unickiego są grekokatolicy.
W 1875 roku kościół Św. Jerzego przy ulicy Kościuszki został przeznaczony na cerkiew prawosławną, był przez wyznawców prawosławia użytkowany do 1914 roku. W tym to roku wraz z ustępem administracyjnym imperium rosyjskiego, wszystkich prawosławnych ewakuowano do Rosji, było to tzw. „bieżeństwo”.
W Biłgoraju została wówczas niewielka grupa prawosławnych, mimo to nabożeństwa wciąż się odbywały, tylko niesystematycznie. W 1919 cerkiew i cały majątek cerkiewny na mocy Rozporządzenia ministerstwa rolnictwa został przejęty pod przymusowy zarząd państwowy, rozporządzenie to ukazało się w Monitorze Polskim, dzienniku urzędowym Rzeczpospolitej Polskiej 20 czerwca 1919 roku. W 1921 roku społeczność prawosławna zaczęła powracać w rodzinne strony. Nabożeństwa prawosławne z braku świątyni odbywały się w domach prywatnych a w okresie letnim na cmentarzach. O tym, że w latach 20- tych społeczność prawosławna w Biłgoraju stanowiła pokaźną grupę mieszkańców miasta może świadczyć fakt, że w 1927 roku prawosławni gościli u siebie zwierzchnika Kościoła prawosławnego, metropolitę Dionizego, kiedy odwiedzał ten teren. (możemy przeczytać w archiwalnych zachowanych dokumentach )
W czasie II wojny światowej, w 1941 roku, cerkiew znowu zaczęła należeć do wyznawców Prawosławia. Trwało to do roku 1945, w którym to nastąpiła akcja wysiedleńcza społeczności prawosławnej na ówczesną sowiecką Ukrainę. W mieście zostało ich bardzo niewiele. Taka sytuacja pojawiła się we wszystkich parafiach prawosławnych w powiecie biłgorajskim. Pozostała społeczność prawosławna w Biłgoraju z braku świątyni musiała uczęszczać do oddalonej o 20 km świątyni w Tarnogrodzie. Taki stan rzeczy trwał aż do roku 2006. W tym że roku Diecezja Lubelsko-Chełmska zakupiła dom wraz z placem na potrzeby społeczności prawosławnej zamieszkującej Biłgoraj.
